ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ივანე ჯავახიშვილის ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი
IVANE JAVAKHISHVILI TBILISI STATE UNIVERSITY
IVANE JAVAKHISHVILI INSTITUTE OF HISTORY AND ETHNOLOGY
ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტის შრომები
XIV-XV - PDF
THE PROCEEDINGS OF THE INSTITUTE OF HISTORY AND ETHNOLOGY
XIV-XV - PDF
მთავარი რედაქტორი: ვაჟა კიკნაძე
სარედაქციო კოლეგია: გონელი არახამია, ვახტანგ გოილაძე, შოთა ვადაჭკორია,
ჰუბერტუს იანი (დიდი ბრიტანეთი), ხათუნა იოსელიანი,
ეკა კვაჭანტირაძე, სეიიჩი კიტაგავა (იაპონია),
გიორგი ქავთარაძე (მთავარი რედაქტორის მოადგილე),
ხათუნა ქოქრაშვილი, ნინო ღამბაშიძე, დოდო ჭუმბურიძე,
ლავრენტი ჯანიაშვილი, თემო ჯოჯუა
კრებული გამოსაცემად მოამზადეს: თემო ჯოჯუამ და შალვა გლოველმა
Editor-in-Chief: Vazha Kiknadze
Editorial Board: Goneli Arakhamia, Dodo Chumburidze, Nino Gambashidze, Vakhtang Goiladze,
Khatuna Ioseliani, Hubertus F Jahn (Great Britain), Lavrenti Janiashvili,
Temo Jojua, Giorgi Kavtaradze (Deputy Chief editor), Seiichy Kitagawa (Japan),
Khatuna Kokrashvili, Eka Kvachantiradze, Shota Vadachkoria
Prepared for publishing by: Temo Jojua, Shalva Gloveli
© ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2018
ს ა რ ჩ ე ვ ი
ძველი ისტორია
ნანა ხაზარაძე, ნანა ბახსოლიანი
აქადურენოვანი სადაზვერვო ხასიათის დოკუმენტები როგორც საისტორიო წყარო................... 11
ნანა ბახსოლიანი
ტერმინ "კაპადოკიის" სემანტიკისათვის..................................................................................... 16
გიორგი ქავთარაძე
„მოქცევაი ქართლისაი"-ს ტექსტის „ბუნ-თურქთა" და „ჰონთა" ვინაობის საკითხისათვის................... 19
შუა საუკუნეების ისტორია
ციალა ღვაბერიძე
ერთიანი საქართველოს სამეფოს სახელმწიფო დროშის შესახებ........................................ 44
გონელი არახამია, მარინე ქარდავა
ქუთაისის მეფეები და მათი სამფლობელო XIII-XVI საუკუნეებში....................................... 59
თამაზ გოგოლაძე
მასალები ქაიხოსრო ბარათაშვილ-აბაშიშვილის ფეოდალური ოჯახის ისტორიისათვის........... 83
დავით ჭითანავა
ქოჩაქიძეთა სათავადო................................................................................................................. 121
ლელა მიქიაშვილი
ერეკლე II და ალექსანდრე ამილახვარი....................................................................................133
წყაროთმცოდნეობა
თემო ჯოჯუა
წაღვლელი ბასილ მჯობაისძისა და ეფთვიმეს მიერ მარიამ მოგელის დაკვეთით იერუსალიმში გადაწერილი XII საუკუნის სვინაქსრის (H-886) უცნობი ანდერძები, აღაპები და მინაწერები (ტექსტების პუბლიკაცია; კოდიკოლოგიური და ისტორიულ წყაროთმცოდნეობითი გამოკვლევა) ...................................................45
ვაჟა კიკნაძე
ახალი მასალა XIV საუკუნეში საქართველოში შავი ჭირის ეპიდემიის გავრცელების შესახებ (სვანური საბუთები) ....... 219
BRIGITTA SCHRADE
DIE ERFORSCHUNG SWANETIENS: LEGENDEN, REISEBERICHTE, FORSCHUNGSLITERATUR.............. 227
დავით მერკვილაძე
კათოლიკე მისიონერები კონსტანტინეპოლსა და თეოდოსიაში არქანჯელო ლამბერტის "წმინდა კოლხეთის" მიხედვით..... 246
ეპიგრაფიკა
თამაზ გოგოლაძე, ირაკლი გელაშვილი, ნინო ხარშილაძე ფოთოლეთის ეკლესიის ნაკაწრი წარწერები და მათი ისტორიულ-წყაროთმცოდნეობითი ანალიზი................................. 253
თემო ჯოჯუა
ნაქალაქარ ანისის ახლადგამოვლენილი ქართული და ბერძნული ეპიგრაფიკული ძეგლები (ლაპიდარული და ნაკაწრი წარწერები).....................................................................266
ირაკლი გელაშვილი, თამაზ გოგოლაძე, თემო ჯოჯუა
სურამის ციხის წმ. გიორგის ეკლესიის უცნობი სააღმშენებლო წარწერა (XV-XVI სს.) მეჭურჭლეთუხუცესისა და პირის მწდის გიორგი
ღაღანისძისა და მისი მეუღლის თამარ ქუაბულისძის მოხსენიებით (წარწერის მიკვლევისა და შესწავლის ისტორია; ტექსტის პუბლიკაცია) ....................... 340
ირაკლი გელაშვილი
გიორგი გალატოზთა ზედა დამდეგის უცნობი წარწერა რუისის ღმრთისმშობლის ტაძრიდან.......................... 346
დიპლომატიკა
ნიკოლოზ ჟღენტი
საინტერესო ფაქტი ქართლის მეფე სვიმონ I-სა და ოსმალეთის სულთნის მურად III-ის დიპლომატიური ურთიერთობებიდან
(საბუთი Qდ-430 როგორც საისტორიო წყარო) ....................................................................353
ნუმიზმატიკა
ირაკლი ფაღავა
არაბობის პერიოდში თბილისში მოჭრილი ოქროს უნიკალური მონეტა......................... 368
საისტორიო გეოგრაფია
დავით მერკვილაძე
კუხეთის ტერიტორიისა და საზღვრების შესახებ ლეონტი მროველის ცნობის გაგებისათვის.............. 375
სამხედრო ისტორია
მამუკა წურწუმია
სხეულის დამცავი საშუალებები გვიანი შუასაუკუნეების საქართველოში................................................. 388
არჩილ ჩაჩხიანი
1918 წლის სოჭი-ტუაფსეს შეტევითი ოპერაცია და ბრძოლების ტაქტიკური ანალიზი.......................... 400
ახალი და უახლესი ისტორია
ოთარ გოგოლიშვილი
XIX საუკუნის ბათუმის საქალაქო ცხოვრების ისტორიიდან.................................................. 418
ილია ნადიმაშვილი
დიმიტრი ერმაკოვის წერილები გრაფინია პრასკოვია უვაროვასადმი......................................424
დოდო ჭუმბურიძე
აკაკი ჩხენკელის რამდენიმე წერილი სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისა და დასავლური ორიენტაციის შესახებ.........436
შოთა ვადაჭკორია
საქართველოს ბოლშევიკური ოკუპაცია და ოსიანობის განახლება შიდა ქართლში (1921-1924 წწ.) ................................ 445
ლელა სარალიძე
ქართული პოლიტიკური ემიგრაცია და კავკასიის გაერთიანების იდეა (1921-1934 წწ.) ...........................................470
ALEXANDER MIKABERIDZE
“WITH HONOR AND FIDELITY” LIFEAND CAREER OF COLONEL NICOLAS TOKHADZE (1901-1975) OF THE FRENCH FOREIGN LEGION................................................................... 479
ნიკო ჯავახიშვილი
რაჟდენ რუსიშვილი (ფესვები, ტრადიციები, მოღვაწეობა) ................................................................515
ნატო სონღულაშვილი
დისიდენტური მოძრაობა საქართველოში (XX საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისი) ............................523
ეთნოლოგია
ნინო მინდაძე
გურიის ტრადიციული ყოფის რამდენიმე ასპექტი ისიდორე რამიშვილის "მოგონებების" მიხედვით..................532
ნინო ღამბაშიძე
ანდრია მოციქულის ქადაგება ქართული ხალხური ტრადიციის მიხედვით სამცხეში...........................................541
სალომე ბახია-ოქრუაშვილი
სოციალური ურთიერთობის საკითხისათვის ოსებში................................................................ 552
ნუგზარ მგელაძე
"ბატონები" და ბატონებთან დაკავშირებული ტრადიციული რწმენა-წარმოდგენები სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში......... 560
დავით ჭითანავა
მომთაბარეობიდან ბინადარ ცხოვრებაზე გადასვლის ძირითადი მიზეზები პირველყოფილ საზოგადოებაში.................. 575
მუსიკოლოგია
სოფო კოტრიკაძე
დიმიტრი არაყიშვილის ერთი უცნობი ნაშრომის შესახებ.................................................... 587
თეონა ლომსაძე
ქართული პოლიტიკური ფოლკლორი და ფოლკლორული პოლიტიკა: ფოლკლორული მუსიკისა და პოლიტიკის ურთიერთმიმართება საქართველოში..........591
ნინო მახარაძე
საბავშვო და ბავშვთა სამუსიკო საკრავები საქართველოში................................................ 599
მალხაზ რაზმაძე
„მოდერნიზებული ფოლკლორის“ შესახებ (ქართული ავთენტიკური მუსიკალური ფოლკლორის თანმდევი მოვლენების ზოგადი მიმოხილვა) ................ 608
ეკატერინე შოშიაშვილი
სანთური................................................................................617
ხელოვნების ისტორია
ლადო მირიანაშვილი
გარეჯის უდაბნოს მონასტრის მთავარი ეკლესიის ჩრდილოეთი ეგვტერის (სადიაკვნეს) მოხატულობის "არქაული ჯგუფის"
სიუჟეტთა ახლებური გააზრება............................................................................................623
ვარლამ დონდუასადმი მიძღვნილი
სამეცნიერო კონფერენციის მასალები
შალვა გლოველი
ხელნაწერები პროფესორ ვარლამ დონდუას არქივიდან........................................... 635
თემო ჯოჯუა
ლარგვისის მონასტრის დიაკონის გრიგოლ ბანდაისძის მიერ ლომისის მონასტრის დეკანოზის შვილის ქსენეფორე ბურდულის დაკვეთით გადაწერილი 1410-იანი წლების კურთხევანის ფრაგმენტი (Fრ.216) პროფესორ ვარლამ დონდუას პირადი კოლექციიდან...................................................640
პოლემიკა
მამუკა წურწუმია
კიდევ ერთხელ ვაველის მუზარადის შესახებ........................................................723
რეცენზია
ლადო მირიანაშვილი
რეცენზია წიგნზე: მამუკა წურწუმია. შუა საუკუნეების ქართული ლაშქარი (900-1700): ორგანიზაცია, ტაქტიკა, შეიარაღება.
თბილისი: 2016. 782 გვ. IშBN 978 9941 0 9688 4...................................................740
ნინო მაისურაძე
ნინო ღამბაშიძე - "მზე შინა და მზე გარეთა".................................................................... 745
C O N T E N T S
ANCIENT HISTORY
NANA KHAZARADZE, NANA BAKHSOLIANI
AKKADIAN-LANGUAGE DOCUMENTS OF THE RECONNAISSANCE CHARACTER AS A HISTORICAL SOURCE................11
NANA BAKHSOLIANI
ON THE SEMANTICSOF THE TERM “CAPPADOCIA” .................................................. 16
GIORGI L. KAVTARADZE
ABOUT THE IDENTITY OF THE “BUN-TURKS” AND “HONS” OF THE CONVERSION OF KARTLI.............................19
MEMORIAL HISTORY
TSIALA GVABERIDZE
FOR THE FLAG OF THE UNITED GEORGIAN KINGDOM...............................................................44
GONELI ARAKHAMIA, MARINE KARDAVA
THE KUTAISI ROYAL THRONEANDITS DOMAININ THE 13TH-16TH CENTURIES........59
TAMAZ GOGOLADZE
MATERIALS FOR HISTORY OF FEUDAL FAMILY OF KAIKHOSRO BARATASHVIL-ABASHISHVILI............... 83
DAVID CHITANAVA
QOCHAQIDZE NOBLEMEN.......................................................................................121
LELA MIKIASHVILI
EREKLE II AND ALEXANDER AMILAKHVARI................................................133
SOURSE STUDIES
TEMO JOJUA
UNKNOWN TESTAMENTS, COMMEMORATIVE AGAPES AND COLOPHONS
FROM THE XII-CENTURY SYNAXARION (H-886) COPIED BY BASIL MJOBAISDZE
FROM TSAGVLI AND EPTVIME IN JERUSALEM ON THE COMMISSION
OF MARIAM MOGELI (PUBLICATION OF TEXTS; CODICOLOGICAL,
HISTORICAL AND SOURCE STUDY RESEARCH) .............................................145
VAZHA KIKNADZE
NEW MATERIALS ABOUT SPREADING THE BLACK DEATH (PLAGUE)
IN GEORGIA IN THE MIDDLE OF THE 14th CENTURY
(SVANETIAN DOCUMENTS) ............................................................................219
BRIGITTA SCHRADE
DIE ERFORSCHUNG SWANETIENS: LEGENDEN,
REISEBERICHTE, FORSCHUNGSLITERATUR...................................................227
DAVID MERKVILADZE
THE CATHOLIC MISSIONARIES IN CONSTANTINOPLE AND THEODOSIA
ACCORDING TO “COLCHIDE SACRE” BY ARCHANGELO LAMBERTI............. 246
EPIGRAPHY
TAMAZ GOGOLADZE, IRAKLI GELASHVILI, NINO KHARSHILADZE
GRAFFITI FROM THE POTOLETI CHURCH AND THEIR
ANALYSIS BY MEANS OF HISTORICAL AND SOURCE STUDY METHODS.............. 253
TEMO JOJUA
THE NEWLY REVEALED GEORGIAN AND GREEK EPIGRAPHIC MONUMENTS
(LAPIDARY INSCRIPTIONS AND GRAFFITI) FROM THE ANCIENT CITY OF ANI.... 266
IRAKLI GELASHVILI, TAMAZ GOGOLADZE, TEMO JOJUA
AN UNKNOWN CONSTRUCTION INSCRIPTION (XV-XVI CC.) ON THE WALL OF ST. GEORGE CHURCH IN SURAMI FORTRESS WITH MENTIONING OF GIORGI GAGANIDZE, MECHURCHLETUKHUTSESI AND PIRIS MTSDE, AND HIS SPOUSE TAMAR KUABULISDZE (THE HISTORY OF REVEALING THE INSCRIPTION AND ITS STUDYING, AND PUBLICATION OF THE TEXT) ................................ 340
IRAKLI GELASHVILI
AN UNKNOWN INSCRIPTION OF GIORGI, `THE OVERSEER OF MASONS~,
FROM THE CHURCHOF THE MOTHER OF GOD IN RUISI.................................. 346
DIPLOMATICS
NIKOLOZ ZHGENTI
AN INTERESTING FACT FROM DIPLOMATIC RELATIONS BETWEEN
KING OF KARTLI SVIMON I AND OTTOMAN SULTAN MURAD III
(DOCUMENT Qd-430 AS A HISTORICAL SOURCE) ...........................................353
NUMISMATICS
IRAKLI PAGHAVA
THE UNIQUE GOLD COIN MINTED IN TIFLĪS IN
THE PERIOD OF ARAB DOMINANCE......................................................368
HISTORICAL GEOGRAPHY
DAVID MERKVILADZE
UNDERSTANDING LEONTI MROVELI’S DATA
ABOUT TERRITORY AND BORDERS OF KUKHETI......................................375
MILITARY HYSTORY
MAMUKA TSURTSUMIA
BODY DEFENSES IN LATE MEDIEVAL GEORGIA........................................388
ARCHIL CHACHKHIANI
OFFENSIVE OPERATION SOCHI-TUAPSE
1918 AND TACTICAL ANALYSIS OF THE BATTLES........................................400
MODERN AND CONTEMPORARY HISTORY
OTAR GOGOLISHVILI
FROM THE LIFE OF THE XIX-CENTURY URBAN LIFE OF BATUMI.............418
ILIA NADIMASHVILI
THE FACSIMILE LETTERS OF THE FAMOUS PHOTOGRAPHER
DIMITRI ERMAKOV TO COUNTESS PRASKOVIA UVAROVA...................424
DODO CHUMBURIDZE
SEVERALLETTERSOF AKAKICHKHENKELIABOUTOFSTATE
INDEPENDENCEANDWESTERNORIENTATION............................................. 436
SHOTA VADACHKORIA
OCCUPATION OF GEORGIA BY BOLSHEVIKSAND
RENEWAL OF “OSIANOBA” IN SHIDA KARTLI.............................................445
LELA SARALIDZE
GEORGIAN POLITICAL EMIGRATION AND THEIDEA OF
CONSOLIDATIONOF THE CAUCASUS (1921-1934 YEARS) ......................470
ALEXANDER MIKABERIDZE
“WITH HONOR AND FIDELITY” LIFEAND CAREER OF COLONEL
NICOLAS TOKHADZE (1901-1975) OF THE FRENCH FOREIGN LEGION.....................479
NIKO JAVAKHISHVILI
RAJDEN RUSISHVILI (ROOTS, TRADITIONS, ACTIVITY) ...............................................515
NATO SONGULASHVILI
THE DISSIDENT MOVEMENT IN GEORGIA
(IN THE 80TH OF THE XX CENTURY) ....................................................................523
ETHNOLOGY
NINO MINDADZE
SOME ASPECTS OF TRADITIONAL LIFE IN GURIA
ACCORDING TO THE “MEMOIRS” OF ISIDORE RAMISHVILI...........................532
NINO GHAMBASHIDZE
MISSION OF ST. ANDREW DISCIPLE IN SAMTSKHE
ACCORDING TO GEORGIAN FOLK TRADITION.................................................541
SALOME BAKHIA-OKRUASHVILI
TO THE PROBLEM OF SOCIAL RELATIONS IN OSSETIANS............................552
NUGZAR MGELADZE
“BATONEBI” - TRADITIONS AND BELIEFS
CONNECTED TO IT IN THE SOUTH-WESTERN GEORGIA................................560
DAVID CHITANAVA
THE MAIN REASONS FOR THE TRANSITION FROM WANDERING
LIFESTYLE TO THE NOMADIC LIFE IN PRIMITIVE SOCIETY......................575
MUSICOLOGY
SOPHO KOTRIKATDZE
ON ONE UNKNOWN WORK OF DIMITRI ARAKISHVILI................................587
TEONA LOMSADZE
GEORGIAN POLITICAL FOLK AND FOLKLORIC POLITICS:
THE RELATIONSHIP BETWEEN FOLK MUSIC AND POLITICS IN GEORGIA......591
NINO MAKHARADZE
CHILDREN’S MUSICAL INSTRUMENTS IN GEORGIA...................................599
MALKHAZ RAZMADZE
“MODERNIZED FOLKLORE” AND OTHER ACCOMPANYING
OCCURRENCES OF GEORGIAN AUTHENTIC FOLKLORE MUSIC...............608
EKATERINE SHOSHIASHVILI
SANTURI, THE MUSICAL INSTRUMENT.........................................................................................617
ART HISTORY
LADO MIRIANASHVILI
SCENES OF AN “ARCHAIC GROUP” OF MURALS IN THE NORTH CHAPEL
OF THE MAIN CHURCH OF UDABNO MONASTERY IN GAREJI RECONSIDERED........... 623
PRESENTATIONS GIVEN AT THE SCIENTIFIC CONFERENCE
DEDICATED TO VARLAM DONDUA
SHALVA GLOVELI
MANUSCRIPTS FROM THE ARCHIVE
OF PROFESSOR VARLAM DONDUA.................................................................635
TEMO JOJUA
A FRAGMENT OF THE BREVIARY (FR.216) COPIED BY GRIGOL BANDAISDZE,
THE DEACON OF THE LARGVISI MONASTERY, COMMISSIONED
BY KSENJEFORE BURDULI, SON OF THE ARCHPRIEST OF LOMISI
MONASTERY, DATED TO THE 1410S, FROM THE PERSONAL
COLLECTION OF PROFESSOR VARLAM DONDUA.........................................640
POLEMIC
MAMUKA TSURTSUMIA
ONCE MORE ABOUT THE WAWEL HELMET..............................................723
REVIEW
LADO MIRIANASHVILI
BOOK REVIEW: MAMUKA TSURTSUMIA. MEDIEVAL GEORGIAN
ARMY (900-1700): ORGANIZATION, TACTICS, ARMAMENT.
TBILISI: 2016, 782 PP., ISBN 978 9941 0 9688 4.............................................................................740
NINO MAISURADZE NINO GAMBASHIDZE – “THE SUN INDOORS AND OUTDOORS” ...................................745 |